به گزارش خودرونگاران به نقل از روزنامه شرق، بر کسی پوشیده نیست که صنعت خودروسازی ایران با مشکلات بسیاری دست به گریبان است. چیرگی این مشکلات چنان است که پیدا کردن روزنه ای برای برون رفت از آن؛ به پرسش چندین ساله این صنعت بدل شده است. واقعا یکی از پرسش‌های مهم در صنعت خودروسازی ایران همین نکته است که برای ایجاد گشایشی در این صنعت باید از کجای آن شروع کرد؟
تاکنون به این پرسش پاسخ‌هایی هم داده شده مثلا عده‌ای معتقد بودند که هسته اصلی مسائل صنعت خودرو بر مدار مسائل تولیدی نظیر تیراژ اندک, بهره‌وری نازل و... می‌چرخد, کسانی هم بحث مالکیت و سهام خودروسازان را به عنوان پاشنه آشیل صنعت خودرو یاد کرده بودند و تعدادی هم انگشت اشاره را به سمت مسائل مالی این صنعت می‌گرفتند. هر پاسخی راهکارهایی را هم می‌طلبید, اما با تمام این راهکارها به نظر می‌رسد هنوز صنعت خودرو هنوز نتوانسته از کمند مشکلات خود رهایی یابد.
اگر خوب دقت کنیم در بن تمام این راهکارها بر وجود پدیده‌هایی در بیرون از نگاه مدیران می‌رسیم به عبارت دیگر تمام این راهکارها علت را در بیرون از نگاه مشاهده‌گر (مدیران) می‌بینند مثلاً اگر قایل باشیم که مسائل مالی علت اصلی چرخه بحران در صنعت خودرو است, راهکار آن را باید در تزریق منابع مالی از بیرون به صنعت خودرو بدانیم. به نظر می‌رسد اتخاذ چنین نگاهی نمی‌تواند در برون رفت صنعت خودرو از بحران چاره ساز باشد. پس لازم است نگاه بیرونی را به نگاه درونی تغییر دهیم, همان چیزی که اصل و اساس اقتصاد مقاومتی را نیز تشکیل می‌دهد, نگاه به درون یعنی «دیگر گونه» دیدن پدیده‌ها, یعنی ایجاد نگاه تازه به مسائل, یعنی «فرصت‌سازی» در هر موضوعی.
امروزه «فرصت‌سازی» عاملی است که می‌تواند به پویایی اقتصادی بینجامد؛ فرصت برقراری شرایط خاصی است که در آن منفعت بالقوه‌ای وجود دارد. معمولاً درک فرصت از یک پدیده تحریک کننده ذهن (سوال) آغاز می‌گردد. در واقع بسیاری از پدیده‌ها در بطن خود حاوی پیام‌هایی از فرصت هستند, اما ما از درک آن ناتوان هستیم. هر روز هزاران سیب از درخت می‌افتد, آن چه کمیاب است وجود نگاه جدیدی چونان نیوتن است. فرصت‌ها همواره و همه جا وجود دارند. اولین لازمه فرصت‌سازی وجود ذهن سوال ساز است, ذهن بی سوال نمی‌تواند فرصت‌های پیرامون خود را درک کند.
بهره‌های بالای تسهیلات بانکی مانع توسعه کسب و کار
قبل از هر چیز به چند نقل قول زیر توجه کنیم:
- ساسان قربانی, دبیر انجمن قطعه‌سازی: «در ایران تولیدکنندگان با نرخ سود 25 درصد به بالا برای تسهیلات بانکی کار می کنند ولی تولیدکنندگان خارجی عمدتا نرخ سودی بین 1 تا 1.5 درصد دارند.» (مهر 94)
- سعید مدنی, مدیر عامل سابق سایپا: «تسهیلات در ایران حالت نزول‌خواری پیدا کرده زیرا 30 درصد بهره بانکی می‌دهیم و با این هزینه‌ها تولید به صرفه نیست» (خرداد 94)
- سعید مدنی, مشاور وزیر صنعت: «سایپا برای هر خودرو پراید 4.5 میلیون تومان و ایران خودرو برای هر دستگاه پژو ۳ میلیون تومان سود تسهیلات بانکی می‌دهد. در حقیقت خودروسازان با گرفتن وام از بانک‌ها مجبور هستند چنین مبالغی را پرداخت کنند. به صورت میانگین ایران خودرو ۱۰درصد و سایپا 15.7 درصد از فروش خود را به نرخ سود تسهیلات اختصاص می‌دهد. در حقیقت دو خودروساز از کل فروش خود 12.5 درصد سود پرداخت می‌کنند. این در حالی است که میانگین بهره بانکی که خودروسازان جهانی پرداخت می‌کنند کمتر از 4 درصد است» (شهریور 94)
- نجم الدین, مدیر عامل سابق ایران خودرو: «خودروسازان کره‌ای نرخ بهره 1.5 درصد به بانک‌ها می‌دهند، اما ما باید سود 20 و 25 درصدی به بانک‌های کشور پرداخت کنیم» (آبان 90)
همین چند نقل قول مشتی از نمونه خروار است, رنجش از بهره‌های بالای تسهیلات بانکی به یکی از عوامل بازدارنده توسعه کسب کار در ایران تبدیل شده است, حال برای مقابله با چنین بهره‌های بالایی چه باید کرد؟
مرابحه؛ فرصت‌سازی جدید در صنعت خودرو:
مرابحه از نظر لغوی ریشه در «ربح» دارد و ربح یعنی نفع و سود که از تجارت حاصل می‌آید درست مقابل خسر که ضرر و زیان است. اما مرابحه از نظر اصطلاح اقتصادی موضوعی است که در سال 1390 به پیشنهاد بانک مرکزی و به استناد ماده 98 قانون برنامه پنجم توسعه با تصویب دولت عقد مرابحه به همراه دو عقد خرید دین و استصناع به‌عنوان عقود بانکی به آیین نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا الحاق شد. مرابحه قراردادی است که به موجب آن عرضه‌کننده بهای تمام شده اموال و خدمات را به اطلاع متقاضی می‌رساند، سپس با افزودن مبلغ یا درصدی اضافی به‌عنوان سود، آن را به‌صورت نقدی، نسیه دفعی یا اقساطی، به اقساط مساوی یا غیرمساوی در سررسید یا سررسیدهای معین به متقاضی واگذار می‌کند.فی‌الواقع مرابحه قرادادی است که بر اساس یکی از مهمترین اصول اقتصادی یعنی «سود» پایه‌گذاری شده است به تعبیر پیر بلخ «هیچ عقدی بهر عین خود نبود / بلکه از بهر مقام ربح و سود». با تصویب این قانون فرصت‌های خوبی در اختیار بنگاه‌های اقتصادی قرار گرفت و در میان خودروسازان سایپا توانست از این ظرفیت قانونی نهایت بهره را ببرد, این خودروساز با اطلاع از وجود چنین ظرفیتی در بورس کشور توانست «فرصت‌سازی» مناسبی را ایجاد نماید و برای برون رفت از مشکلات عمده مالی خود, یعنی تامین نقدینگی؛ در روز چهارشنبه 26 آبان از روش انتشار اوراق مرابحه استفاده کرد. جمالی مدیرعامل گروه سایپا در مراسمی عنوان کرد که: «حدود 5 هزارمیلیارد ریال اوراق مشارکت مرابحه برای اولین بار از سوی یک شرکت سرمایه گذاری عام توسط سازمان بورس و اوراق بهادار منتشر شد و این فرصت خوبی برای صنعت کشور به وجود می‌آورد تا به جای وابستگی به نظام پولی کشور با ایجاد فرصت در بازار سرمایه بتواند از این طریق تامین مالی نماید. این روش تامین سرمایه باعث می‌شود که صنعت کشور از وابستگی شدید به سیستم بانکی نجات پیدا کند و فرصت خوبی را برای سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مندند در صنعت کشور سرمایه‌گذاری کنند، ایجاد کرده است, امیدواریم با نرخ مناسبی که این اوراق عرضه می‌شود، هم کمکی به صنعت کشور شود و هم سرمایه‌گذاران کشور بتوانند مستقیما در صنعت نقش داشته باشند.»
به نظر می‌رسد صنعت خودرو این روزها بیش از هر چیز نیازمند نگاه ویژه و جدیدی باشد, نگاهی که ما بدان «فرصت‌سازی» خطاب می‌کنیم می‌تواند بیش از هر چیز دیگری به مدد این صنعت برسد, نگاهی مبتنی بر استفاده از ظرفیت‌ها و توانایی‌های قانونی و درونی, اگر مدیران صنعت ما بتوانند برای توسعه این صنعت «فرصت‌سازی» کند که می‌توان به آینده آن امیدوار بود, اما اگر از کنار فرصت‌ها به راحتی عبور کنند که آینده آن ناگفته پیداست.
سیاوش مهرآیین
کارشناس خودرو