جای خالی وانت
از آنجایی که مکنزی موسسه‌ای جهانی است و احتمال خطا در آمار این شرکت پایین است برای آگاهی از شاخص‌هایی که در اینگونه تحلیل‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد، به گفت‌وگو با صادق عابدی، متخصص صنعت خودرو نشستیم. به گفته عابدی، برای تحلیل این موضوع باید روندی بلندمدت موردارزیابی قرار گیرد. براساس اطلاعات جامعی که موسسات معتبر انجام داده‌اند از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۳(۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴م) به‌طور تقریبی خودروهای تجاری سهمی ۲۱درصدی از مجموع تولید خودرو در جهان دارند که البته وانت‌ها هم در آمار تولید خودروهای تجاری قرار می‌گیرند این در حالی است که برخی تحلیگران در ایران وانت را در ردیف خودروهای تجاری قرار نمی‌دهند. عضو هیات علمی دانشگاه قزوین   توضیح داد: این موسسات برای خودروهای تجاری افزایش رشد ۳ درصدی تولید تا سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰م) را پیش‌بینی کرده‌اند به گونه‌ای که با در نظر نگرفتن خودرو وانت در این تحلیل، تولید خودرو تجاری از ۵/۶میلیون در سال ۱۳۹۲(۲۰۱۳م) به ۷میلیون دستگاه در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰م) برسد. در حال‌حاضر سهم کشورهای عضو بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی) از تولید خودروهای تجاری افزایش یافته به گونه‌ای که نسبت به ۱۵سال پیش ۵ برابر شده است. آنطور که این متخصص در صنعت خودرو اظهار می‌کند تفاوت ارائه آمار در ایران و موسسه مکنزی در این است که در کشور خودروهای وانت در ردیف محصولات تجاری قرار نمی‌گیرد اما در گزارش مکنزی وانت نیز درنظر گرفته شده است. به گفته عابدی، بیشترین سهم بازار برای خودروهای تجاری در دنیا با ۱۶درصد در اختیار شرکت «جی‌ام» است و بعد از آن شرکت فورد با ۱۵درصد، فیات ۱۴درصد و تویوتا با ۱۰درصد در رتبه دوم تا چهارم قرار می‌گیرند. در دنیا شاخصی با عنوان «مالکیت خودرو» وجود دارد که به ازای هر هزار نفر تعریف می‌شود و به طور متوسط در سال گذشته میلادی نرخ مالکیت خودرو تجاری در دنیا ۴۸، در اروپا ۶۶۴، امریکا ۴۱۴ است که این عدد هراندازه به ۳۰۰ نزدیک شود نشان از اشباع شدن بازار دارد. وی با بیان اینکه عدد مالکیت خودرو تجاری در ایران برابر با ۳۹ بوده و پایین است و نشان از فاصله با آمار جهانی دارد، گفت: از مجموع خودروهای تولیدی در کشور از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴، سهم خودروهای تجاری ۱۵درصد بوده اما از نظر رقم و ارزش فروش، ۲۱درصد است که از نظر فروش ۵۱درصد به وانت، ۱۱درصد کامیونت، ۱۶درصد کامیون، ۳درصد مینی‌بوس و اتوبوس و ۱۶درصد به کشنده اختصاص دارد. بازیگران اصلی خودروهای تجاری در این مدت ایران‌خودرو با ۲۲درصد، ایران‌خودرو دیزل با ۱۶درصد، سایپا دیزل با ۱۷درصد، گروه بهمن با ۲۱درصد نقش آفرینی کرده‌اند که درصد باقیمانده به سایر خودروسازان تجاری اختصاص دارد و تولید وانت در این آمار در نظر گرفته شده است. براساس سخنان عابدی، به‌طور تقریبی در فاصله سال‌های ۸۸ تا ۹۴ یک میلیون و ۲۰۰هزار دستگاه خودرو تجاری در کشور به تولید رسیده است. آمار منتشر شده از سوی موسسه مکنزی با احتساب وانت است به گونه‌ای که حدود ۱۳درصد آن به وانت اختصاص دارد و ۲درصد باقیمانده برای دیگر خودروهای تجاری است. همانطور که اشاره شد، در گزارش موسسه مکنزی آمده خودروهای تجاری به‌طور میانگین تنها ۱۵درصد از کل تولید خودرو در ایران را شامل می‌شود در حالی است که این نسبت بین همتایان ایران ۲۶درصد است و اکنون این پرسش مطرح می‌شود که منظور از همتایان ایران چه کشورهایی هستند؟ به گفته عضو هیات علمی دانشگاه قزوین منظور از همتایان می‌تواند کشور ترکیه یا کشورهای عضو بریکس باشد.

تولید ۲۰هزار خودرو تجاری
تفاوت شمارش خودروهای تجاری در ایران و جهان باعث شده تا آمارها اختلاف زیادی با یکدیگر داشته باشند بنابراین اگر خودروهای وانت نیز در ردیف خودروهای تجاری قرار بگیرد، این مسئله رفع خواهد شد. برای نمونه در گزارش مکنزی سخن از رشد بیش از ۵۰ برابری تولید خودرو تجاری از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۳ آمده، این در حالی است که به گفته غلامرضا رزازی، مدیرعامل ایران‌خودرو دیزل در گفت‌وگو با تولید خودروهای تجاری در سال ۹۳ به کمترین میزان خود در چند سال گذشته با تولید ۱۰هزار دستگاه رسید و در سال ۹۴ حدود ۱۵هزار خودرو تجاری تولید شد و برای سال ۹۵ تولید ۲۰هزار دستگاه محقق خواهد شد. از آنجایی که وانت در آمار خودروهای تجاری قرار نمی‌گیرد، به نظر می‌رسد آمار موسسه مکنزی با آمار ایران همخوانی ندارد اما اگر تولید وانت به آن اضافه شود، آمار به صورت معناداری تغییر کرده و به هم نزدیک می‌شود. در حال حاضر خودروسازان تجاری با چالش کاهش تولید مواجه شده‌اند و علاوه بر آن به گفته رزازی این مسئله نیز وجود دارد که حدود ۴۰ شرکت خودروساز تجاری به ثبت رسیده و نزدیک به ۲۸ شرکت تجاری‌ساز آمار تولید خود را ارائه می‌دهند که تیراژ این شرکت‌ها از تعداد کم تا زیاد است و بازار بیش از اندازه رقابتی است. پیشنهاد می‌شود خودروهای تجاری در کشور در چند شرکت محدود به تولید برسد. عابدی نیز معتقد است در حال‌حاضر حدود ۴۰ نشان خودرو تجاری در کشور مشغول فعالیت هستند اما با این حال علت اصلی افت تولید خودروهای تجاری به توقف تولید پرفروش‌ترین محصول خودرو تجاری یعنی وانت پیکان بازمی‌گردد و با توجه به تیراژ بالای تولید این خودرو (تولید سالانه ۱۵۰هزار دستگاه) هنوز خودرویی جایگزین آن نشده است. براساس این گزارش، در کشور ظرفیت خوبی برای تولید خودروهای تجاری وجود دارد و آمارهای جهانی نیز گواه بر رشد تولید این خودروها در کشور است اما نگاهی به تردد این خودروها در کشور نشان می‌دهد موضوع نوسازی خودروهای تجاری مغفول مانده که باید به صورت جدی به آن پرداخته شود.