به گزارش خودرونگاران به نقل از دنیای اقتصاد، برنامه تولید خودروی اقتصادی پیش‌تر نیز با کلیدواژه «خودروی ارزان» در کشور وجود داشته؛ با این حال طی یک سالی که از آغاز به کار وزارت صمت دولت سیزدهم می‌گذرد، مانور زیادی روی آن داده می‌شود. طبق برنامه‌ریزی وزارت صمت، قرار است در راستای دسترسی هرچه بیشتر شهروندان دهک‌های پایین جامعه به خودروی شخصی، محصولاتی با برچسب «اقتصادی» به بازار عرضه شوند. وزارت صمت برای تحقق این هدف دو مسیر را در نظر گرفته: یکی تولید داخل و دیگری واردات. تکلیف خودروهای اقتصادی خارجی از مدت‌ها پیش مشخص شده، چه آنکه وزارت صمت اعلام کرده اولویت در واردات با خودروهای اقتصادی است. بر این اساس، مشوق‌هایی برای واردات خودروی اقتصادی در نظر گرفته شده تا بیشتر خودروهایی که قرار است وارد شوند، زیر 10هزار دلار قیمت داشته باشند. بنابراین ملاک وزارت صمت برای خودروی وارداتی اقتصادی، قیمت زیر 10هزار دلار است و افراد و شرکت‌هایی که چنین محصولاتی را وارد کنند، اولا در اولویت صدور مجوز از سوی وزارت صمت هستند و ثانیا مشوق‌هایی خاص نیز دریافت خواهند کرد.
اما وزارت صمت برای تامین نیاز بازار به خودروهای به‌اصطلاح اقتصادی، مسیر دومی را نیز در نظر گرفته و آن تولید داخل است. طبق آنچه در پیش‌نویس طرح تحول صنعت خودرو آمده، صمتی‌ها چند ویژگی خاص را برای خودروی اقتصادی تولید داخل در نظر گرفته‌اند که شامل مواردی از جمله اندازه، میزان مصرف سوخت، مشخصات ظاهری، وزن و قیمت است. هرچند در طرح تحول صنعت خودرو نامی از پلتفرم مدنظر وزارت صمت برای تولید خودروی اقتصادی برده نشده؛ با این حال با در نظر گرفتن نشانه‌های مختلف، به نظر می‌رسد گزینه مدنظر برای این پروژه، پلتفرم رنو کوئید است. کوئید خودرویی است که رنویی‌ها آن را در هند و برزیل با برچسب خودروی ارزان (اکونومی) عرضه کرده‌اند. این خودرو در دوران برجام نیز قرار بود در ایران به تولید برسد، اما با فراگیری تحریم‌ها، این پروژه ناکام ماند. حالا پس از چهار سال بار دیگر نام کوئید برای عرضه در بازار خودروی ایران مطرح شده و این‌بار وزارت صمت حامی و پشتیبان آن است و بناست با مشارکت ایران‌خودرو و سایپا تولید شود.
البته وزارت صمت رسما اعلام نکرده گزینه اصلی‌اش برای تولید خودروی اقتصادی، رنو کوئید است، اما سه نشانه وجود دارد که این فرضیه را تقویت می‌کند. نخست اینکه مرکز پژوهش‌های مجلس چندی پیش در گزارشی رسما اعلام کرد بناست خودروی اقتصادی بر پایه پلتفرم رنو کوئید ساخته شود. ازآنجاکه به احتمال فراوان مجلسی‌ها با توجه به اطلاعات دریافتی از وزارت صمت و خودروسازان، گزارش مربوط به خودروی اقتصادی را تهیه کرده‌اند، بنابراین نام رنو کوئید نیز از دل همین اطلاعات مطرح شده است. به عبارت بهتر، به احتمال فراوان وزارت صمت و خودروسازان کد کوئید را به مرکز پژوهش‌های مجلس داده‌اند تا به‌نوعی بابت تولید این محصول بازخوردهایی را دریافت کنند.
در این گزارش، مرکز پژوهش‌ها با اشاره به تجربه تولید ال90 در ایران، تاکید کرده بود در صورت تولید کوئید و با توجه به شبکه تامین فعلی، رعایت استانداردهای 85گانه و هزینه‌های مالی، ممکن است قیمت نهایی آن نسبت به نرخ پایه افزایش قابل‌توجهی داشته باشد. از همین رو مرکز پژوهش‌ها این‌گونه نتیجه گرفته بود که ممکن است اهداف اولیه قیمتی وزارت صمت در عرضه خودروی به‌اصطلاح اقتصادی محقق نشود. در بخش دیگری از این گزارش، مرکز پژوهش‌ها به تحلیل ایمنی رنو کوئید پرداخته و عنوان کرده نسخه برزیلی این خودرو در مجموع از جنبه استاندارد و ایمنی شرایط بهتری را نسبت به مدل هندی آن دارد. همچنین این نکته نیز در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده که کوئیدهای تولیدی در هند و برزیل برخی از استانداردهای 85گانه داخلی را پاس نمی‌کنند. در نهایت اینکه مرکز پژوهش‌ها پیش‌بینی کرده با توجه به سختگیرانه‌تر شدن تست‌های تصادف، کوئید در هیچ‌یک از مدل‌ها موفق به دریافت هیچ ستاره ایمنی نخواهد شد.
دیگر نشانه‌ای که با تکیه بر آن می‌توان ادعا کرد خودروی اقتصادی داخلی مدنظر وزارت صمت، بر پایه پلتفرم رنو کوئید ساخته خواهد شد، نمایش این خودرو در نمایشگاه تحول صنعت خودرو است. در این نمایشگاه که هفته نخست شهریور برگزار شد، چند خودرو به عنوان محصولات آینده صنعت و بازار خودرو کشور معرفی شدند و یکی از آنها همین رنو کوئید بود. در این نمایشگاه دو محصول تحت عنوان خودروی اقتصادی معرفی شدند که یکی مدلی مشترک بین سایپا و سیتروئن بود و دیگری رنو کوئید. با توجه به اینکه محصول مشترک سایپا و سیتروئن قرار است در سایت کاشان (سایتی که 50درصد از سهام آن به سیتروئن فرانسه اختصاص دارد) به تولید برسد، به احتمال قوی رنو کوئید بناست به صورت مشترک توسط دو خودروساز بزرگ کشور تولید شود.
عدم تکذیب این موضوع توسط خودروسازان و وزارت صمت، خود می‌تواند نشانه دیگری باشد مبنی بر اینکه رنو کوئید خودروی اقتصادی اصلی بازار کشور خواهد بود. همین چندی پیش معاون تحقیقات، طراحی و تکوین محصول ایران‌خودرو تلویحا تولید محصول به‌اصطلاح اقتصادی روی پلتفرم رنو کوئید را تایید کرد. محسن رضایی‌منش در واکنش به اینکه خودروی اقتصادی مدنظر خودروسازان کشور شبیه به رنو کوئید است، گفته بود: یک پلتفرم شامل 5 جزء است و قوای محرکه، برق و شبکه آن، 35درصد آن را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین وقتی این موارد داخلی‌سازی شوند، در عمل پلتفرم موردنظر بومی محسوب می‌شود. وی این را هم گفته بود که در تولید خودروی اقتصادی اصل بر تیراژ بالاست تا بدین واسطه قیمت تمام‌شده کاهش یابد.
با در نظر گرفتن نشانه‌های موردنظر، به احتمال قریب به یقین خودروی اقتصادی مدنظر وزارت صمت روی پلتفرم رنو کوئید ساخته خواهد شد و باید منتظر ماند و دید آیا پنجمین فصل از سریال خودروی ارزان یا اقتصادی در ایران سرانجام خوشی خواهد داشت یا به سرنوشت قبلی‌ها دچار خواهد شد؟
چهار تلاش ناکام
وزارت صمت در‌حالی به دنبال عرضه خودروهای اقتصادی از مسیر تولید داخل (علاوه بر واردات) نیز هست که پیش‌تر ـ به‌نوعی چهار مرتبه ـ چنین پروژه‌ای کلید خورده و موفقیت لازم را نداشته است. به نوعی می‌توان عقد قرارداد پلتفرم مشترک X90 بین خودروسازان ایرانی و رنوی فرانسه را نخستین فصل از سریال تولید خودروی اقتصادی یا ارزان به حساب آورد. در آن مقطع قرار بود تندر-90 با قیمتی زیر هفت‌میلیون تومان جایگزین پیکان شود، اما در نهایت تولید آن به هر دو خودروساز بزرگ کشور رسید؛ ضمن اینکه قیمتش بالاتر از هدف تعیین‌شده از آب درآمد. دیگر تلاش خودروسازان و سیاستگذار برای تولید خودروی ارزان، کاهش قیمت تمام‌شده بود که در ایران‌خودرو اجرایی شد و نتیجه هم نداد. در اواسط دهه 80، ایران‌خودرویی‌ها سعی کردند با کاهش هزینه پژو 405، قیمت تمام‌شده این خودرو را پایین بیاورند؛ از همین رو از کیفیت قطعات کاسته شد و در پی آن، آتش‌سوزی‌های معروف این خودرو رخ داد. این اتفاق سبب شد پروژه کاهش قیمت تمام‌شده نه‌تنها به ثمر ننشیند بلکه ارزان‌سازی به نماد کاهش کیفیت تبدیل شود.
اما یکی دیگر از فصل‌های سریال تولید خودروی اقتصادی در کشور، به داستان همکاری شکل‌نگرفته ایران‌خودرو و چری چین مربوط می‌شود. ایران‌خودرو و چری در اواسط دهه 80 بر سر همکاری مشترک با یکدیگر به تفاهم رسیدند و یکی از اهدافشان، تولید خودروی به‌اصطلاح اقتصادی بود. به هر حال چینی‌ها به کاهش هزینه و ارزان‌سازی مشهور بودند و ایران‌خودرو می‌خواست با استفاده از این ویژگی خاص، محصولات با قیمت حداقلی بسازد تا بازار ازدست‌رفته پیکان را برای خود احیا کند. دو شرکت تقریبا به تفاهم نهایی نیز برای مشارکت رسیدند اما ناگهان علی‌اکبر محرابیان، وزیر صنایع وقت، اعلام کرد چینی‌ها جایی در خودروسازی ایران ندارند. این موضع وزیر صنایع آب پاکی را روی دست ایران‌خودرویی‌ها ریخت و بزرگ‌ترین خودروساز کشور نتوانست وارد همکاری مشترک با یکی از غول‌های صنعت خودروی چین شود. در نهایت چهارمین تلاش برای تولید خودروی ارزان در کشور در دوران برجام و با همین رنو کوئید کلید خورد و ناکام ماند. در آن مقطع هاشم یکه‌زارع، مدیرعامل سابق ایران‌خودرو، اعلام کرد خودرویی به نام کوئید در این شرکت به تولید می‌رسد و قرار است قیمتی به‌اصطلاح اکونومی داشته باشد. این پروژه نیز نه‌تنها در گرداب حواشی افتاد، بلکه با از راه رسیدن تحریم‌ها و خروج رنو از کشور، به دست فراموشی سپرده شد.
ویژگی‌های خودروی اقتصادی صمت
اما نگاهی بیندازیم به برنامه مدنظر وزارت صمت درباره محصول اقتصادی که در طرح تحول صنعت خودرو به آن اشاره شده است. بر این اساس، خودروی مدنظر وزارت صمت طولی کمتر از 4متر و وزنی قریب به 800کیلوگرم خواهد داشت که هزینه کل قطعات و مجموعه‌های آن باید کمتر از سه‌هزار دلار باشد. وزارت صمت در مجموع چند ویژگی خاص را برای خودروی اقتصادی در نظر گرفته که اتفاقا بی‌شباهت به رنو کوئید نیست. طبق آنچه در طرح تحول آمده، کل هزینه‌های مرتبط با مالکیت خودروی اقتصادی باید پایین باشد، به طوری که این هزینه همه هزینه‌های مرتبط با قیمت محصول، هزینه مالکیت خودرو و هزینه مرتبط با مصرف سوخت را شامل شود. دستیابی به مصرف سوخت کمتر از پنج لیتر در صد کیلومتر نیز یکی دیگر از اهداف و ویژگی‌های اصلی مدنظر وزارت صمت برای خودروی اقتصادی است.
وزارت صمت همچنین تاکید کرده خودروی موردنظر باید ظاهر منحصر‌به‌فردی متمایل به SUV داشته باشد، زیرا گونه SUV یک گونه رو به رشد در اغلب بازارهای دنیا محسوب می‌شود. وزارت صمت این را هم گفته که این خودرو باید به اندازه کافی مدرن باشد، به نحوی که نقطه اتصال صاحب خودرو با دنیای مدرن محسوب شود. از همین رو قرار نیست محصولی قدیمی با ظاهری نامناسب به تولید برسد، بلکه حتی بناست بسیاری از مشخصه‌های آن به صورت مدرن در نظر گرفته شوند. صمتی‌ها تولید خودروی اقتصادی برقی را نیز در دستور کار قرار داده‌اند. طبق برنامه‌ریزی وزارت صمت بناست سالی 300هزار دستگاه خودروی اقتصادی به صورت مشترک بین ایران‌خودرو و سایپا و در مدل‌های مختلف به تولید برسد. گفته می‌شود میزبان این خودرو سایت بن رو (واقع در شهرستان ساوه) خواهد بود.