«لاتاری» یا همان «بخت‌آزمایی» شیوه‌ای از قرعه‌کشی است که عموما در کشورهای غربی انجام می‌شود. معروف‌ترین لاتاری دنیا، قرعه‌کشی برای «گرین کارت» امریکاست که هر سال توسط دولت این کشور صورت می‌گیرد و تعداد بسیار زیادی از مردم سراسر دنیا در آن شرکت می‌کنند. اما به نظر می‌رسد که «لاتاری خودروسازان» رکورد «لاتاری گرین کارت» را هم زده است. ثبت‌نام 11 میلیون نفر در قرعه‌کشی خودرو در ایران، شانس برنده شدن در آن را به 18 صدم درصد رساند. این در حالی است که در بزرگ‌ترین قرعه‌کشی جهان، یعنی لاتاری امریکا، شانس برنده شدن در برخی از کشورها به ۰.۳۲ درصد می‌رسد. در واقع شانس برنده شدن در لاتاری گرین‌کارت دو برابر لاتاری ایران خودرو است! در عین حال، رییس سازمان بورس اتفاق روی داده را «یک توزیع رانت بی‌هدف» خوانده که به گفته وی «غیر از تبعات اقتصادی باید از نظر علمی بررسی شود که چه تبعات اجتماعی دارد: اینکه ۱۰ میلیون نفر را درگیر لاتاری می‌کنیم و کلا ۲۰ هزار خودرو دست مردم می‌دهیم درست نیست.» این «لاتاری» چیزی جز «توزیع» رانت به همراه نداشته. قیمت خودرو در بالاترین سطح 4 دهه گذشته سیر می‌کند و سه نرخ کاملا متفاوت در بازار وجود دارد: نرخ درب کارخانه، نرخ بورس کالا و نرخ بازار آزاد. چه اتفاقی در صنعت خودرو رخ داده و رانت 350 هزار میلیارد تومانی (به گفته خودروسازان) از محل سه نرخی شدن بازار خودرو به چه کسانی می‌رسد؟

نیاز کشور تنها 1میلیون دستگاه خودرو است

پیش از هر چیز باید بدانیم که میزان تقاضا در بازار خودرو چقدر است و چرا عرضه و تقاضای خودرو از دست کارگزاران آن خارج شده است؟ احمد نعمت‌بخش، دبیر انجمن خودروسازان در پاسخ به این پرسش که چطور می‌توان موضوع مربوط به عدم تعادل میان عرضه و تقاضای خودرو در بازار را حل کرد به «اعتماد» گفت: عدم تعادل میان عرضه و تقاضای خودرو به گونه‌ای است که همه فکر می‌کنند میزان تولید خودرو به اندازه کافی نیست و در کشور با کمبود تولید روبه‌رو هستیم. در صورتی که اصلا این گونه نیست و کمبودی در تولیدات وجود ندارد. ضمن آنکه براساس مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته است در صورتی که خودرو تک‌نرخی هم شود تنها یک تا 1.5 میلیون دستگاه خودرو در سال به فروش می‌رود. چرا که قدرت خریدی بالاتر از این میزان نیست.این کارشناس خودرو در ادامه گفت: در سال 1391 میزان تولید خودرو 560 هزار دستگاه بود و قیمت پراید در آن زمان 7 میلیون تومان بود که امروز قیمت این خودرو در بازار به 270 تا 280 میلیون تومان رسیده است. از سوی دیگر پول سرگردان در کشور بالغ بر 6000 هزار میلیارد تومان است و این پول‌ها در بازارهای مختلف وارد شده و با ورود به این بازارها دردسرساز هم شده است.

85 درصد تقاضا برای ثبت‌نام خودرو کاذب است

چه کسانی از بازار سه نرخی سود می‌کنند؟ نعمت‌بخش با بیان اینکه نحوه عرضه خودرو یک نوع بخت‌آزمایی است در این‌باره می‌گوید: اینکه امروز برای خرید 20 هزار دستگاه خودرو 10 میلیون نفر ثبت‌نام می‌کنند به معنی یک لاتاری است که افراد می‌خواهند از فاصله قیمت میان کارخانه و بازار آزاد بهره ببرند، با توجه به اینکه این اختلاف قیمت قابل توجه است 85 درصد این تقاضاها هم کاذب هستند و بخشی از آن هم سرمایه‌گذارانی هستند که این پول‌های سرگردان را به این سمت روانه می‌کنند. این کارشناس خودرو تصریح کرد: دو ماه قبل مدیر فروش سایپا با استناد به سخنان راهور ناجا اعلام کرد 70 درصد محصولات سایپا ظرف مدت یکسال تغییر سند داده می‌شود به این معنی که خودروی ثبت‌نامی را می‌فروشند. یعنی به همین میزان سرمایه‌گذار در بخش خرید خودرو از کارخانجات وجود دارد و اینها مصرف‌کننده نیستند. نعمت‌بخش در پاسخ به این پرسش که شکاف میان عرضه و تقاضا چگونه برطرف می‌شود، افزود: این موضوع تنها یک راه‌حل دارد که متاسفانه شهامت تصمیم‌گیری آن نه در دولت روحانی و نه در دولت کنونی وجود ندارد. این در حالی است که همین مشکل در دهه 70 نیز به وجود آمده بود و در آن زمان اختلاف قیمت کارخانه و بازار زیاد شد و شورای اقتصاد مصوب کرد که خودرو باید در حاشیه بازار به فروش برسد. در آن زمان ظرف سه ماه قیمت‌ها کنترل و تک‌نرخی شدند و از سال 1376 تا سال 1385 شاخص خودرو از 100 به 114 رسید در حالی که شاخص صنعت از 100 به 300 رسیده بود.

تنها راه‌حل فروش خودرو در حاشیه بازار است

او تصریح کرد: بازار خودروی کشور تنها به 1 میلیون دستگاه خودرو نیاز دارد و اینکه می‌بینیم به این بازار هجوم می‌آورند به دلیل رانتی است که این اختلاف قیمت میان بازار و کارخانه وجود دارد. به نظر می‌رسد که بیش از 80 درصد این تقاضاها در بازار خودرو کاذب است و تنها راه‌حل این است که خودرو در حاشیه بازار به فروش برسد.نعمت‌بخش ادامه داد: البته این قضیه دو شرط دارد اول اینکه دو وام 20 هزار میلیارد تومانی به استناد ماده 90 اصل 44 به ایران خودرو و سایپا بدهند تا این شرکت‌ها قادر باشند بدهی قطعه‌سازان خود را پرداخت کنند و قطعه‌سازان مستمرا به خودروسازان قطعه برسانند تا روزانه 5 تا 6 هزار دستگاه خودروی کامل تولید کنند. شرط دوم اینکه رسانه‌ها دو تا سه ماه با خودروسازان کنار بیایند و سکوت کنند به این معنی که اگر امروز پژو پارس در کارخانه 170 تا 180 میلیون تومان است و در بازار آزاد 450 میلیون تومان است اگر ایران‌خودرو هم پژو پارس را 450 میلیون تومان فروخت و به قیمت حاشیه بازار رساند رسانه‌ها این تغییر قیمتی را مثبت ارزیابی کنند و نه منفی، چرا که با این اقدام تقاضای کاذب در این بازار از بین خواهد رفت و خودرو کم‌کم خود را با قدرت خرید مردم همسان می‌کند.

در قرعه‌کشی‌ها مردم تنها شانس 15 درصدی برای خرید خودرو دارند

او در مورد فروش خودرو در بورس کالا نیز افزود: ابزار فروش خودرو در بورس کالا هم به نفع خودروساز است و هم به نفع مردم. چرا که در گذشته مردم تنها شانس 15 درصدی برای خرید خودروی ارزان‌قیمت داشتند و 85 درصد مابقی را دلالان تشکیل می‌دادند.  اما امروز شانس مردم بالاتر رفته است. ضمن آنکه در فرآیند فروش خودرو در بورس کالا نظارت وجود دارد و سازمان‌های بازرسی حضور دارند.

او در مورد افزایش قیمت خودرو نیز گفت: این اتفاق به دلیل رشد قیمت مواد اولیه تولید خودرو بوده؛ به عنوان مثال در طول مدت 5 سال فولاد مبارکه 2200 درصد رشد قیمتی داشت در صورتی که میزان افزایش قیمت خودرو در این فاصله 660 درصد بود و مواد اولیه خودرو اعم از مس و آلومینیوم و مواد پلیمری و فولاد با رشدهای بالایی همراه بودند که اصلا قابل مقایسه با افزایش قیمت خودرو نیستند و همین امر هم باعث زیان خودروسازان شده است.

مشکل خودرو با بورس کالا  و قیمت‌گذاری دستوری حل نمی‌شود

مهدی مطلب‌زاده، کارشناس خودرو و عضو انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان خودرو نیز در مورد ایجاد تعادل در بخش عرضه و تقاضا در بازار خودرو معتقد است؛ راه‌حل این قضیه در دست خودروسازان نیست و به دست مسوولین کشور حل می‌شود. چرا که تا زمانی که خودرو در حاشیه بازار نرخ‌گذاری نشود این عدم تعادل در بازار خودرو وجود دارد و نه بورس کالا توان حل این مشکل را دارد و نه قیمت‌گذاری دستوری و شورای رقابت قادر است مشکل فاصله قیمتی بازار و کارخانه را حل کند. مطلب‌زاده تصریح کرد: صف‌های ثبت‌نام میلیونی برای خرید تعداد اندکی خودرو نشان از رانتی است که در این بازار وجود دارد. همان زمان که فروش خودرو به صورت قرعه‌کشی یا در بورس مطرح شد به معنی همان بلیت بخت‌آزمایی بود که در گذشته هم متداول بود و برنده این بلیت با شانس و اقبال خود به این رانت دست پیدا می‌کرد.

چرا مسوولان  به دنبال اصلاح عرضه خودرو نیستند؟

این کارشناس خودرو در مورد کمبود عرضه خودرو به بازار نیز افزود: خودرو به بازار عرضه می‌شود. اما به گونه‌ای خودرو را عرضه می‌کنند که این فاصله قیمت وجود داشته باشد و به نوعی بازار را هم تشنه نگه می‌دارند. واقعیت این است که نیاز خودرو در کشور 1 میلیون دستگاه است که همین میزان تولیدات هم در کشور صورت می‌گیرد و مجوز واردات خودرو هم ارایه شده است و مشخص نیست که چرا مسوولین به دنبال اصلاح عرضه خودرو نیستند.او تصریح کرد: به نظر می‌رسد با سوءمدیریت‌ها برخی خواستار این التهاب در بازار خودرو هستند وگرنه در صورتی که خودرو در حاشیه بازار به فروش برسد نیازی نیست تا 10 میلیون نفر برای خودرو ثبت‌نام کنند.

تنها دلال‌ها  برنده این نوع سیاست‌گذاری‌ها هستند

مطلب‌زاده خاطرنشان کرد: تا زمانی که مدیریت صحیح و کارآمدی در بازار خودرو نباشد دلال‌ها برنده این نوع سیاست‌گذاری‌ها هستند و یکی از بدترین روش‌ها بهره‌گیری از ابزار بورس کالا برای عرضه خودرو به بازار بوده و تنها راه این است که خودرو در حاشیه بازار به فروش برسد زیرا تنها این نوع از فروش است که می‌تواند التهاب بازار را به صورت صد درصدی از بین ببرد و میزان تقاضا را به اندازه واقعی خود نزدیک می‌کند. او خاطرنشان کرد: متاسفانه در ایران در بازارهای مختلف اعم از ارز و خودرو و طلا دو نرخ وجود دارد که همگی هم فسادزا هستند، قیمت خودروی آزاد قیمت خودروی درب کارخانه، قیمت سکه طلا در بازار آزاد و قیمت سکه بانکی، قیمت ارز در بازار آزاد و قیمت ارز بانکی این در حالی است که عرضه همه این کالاها در حاشیه بازار دلال بازی‌ها را از بین خواهد برد.

نویسنده: ندا جعفری