به گزارش خودرونگاران به نقل از دنیای اقتصاد، در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریم‌های یکجانبه علیه جمهوری اسلامی ایران، واژه جدید «اقتصاد مقاومتی» به ادبیات اقتصادی کشور اضافه شده است. این واژه اولین بار از سوی مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 مطرح شد و در مقاطع زمانی بعدی نیز به تبیین ابعاد گوناگون آن پرداخته شده است.
واژه اقتصاد مقاومتی در مقابل کاهش آسیب‌پذیری در برابر تهدیدها و آسیب‌ها است. به همین دلیل صرفا معنای دفاعی و منفعلانه ندارد؛ بلکه امروزه مفهوم تاب‌آوری اقتصادی برای سازمان‌ها مطرح شده است. در واقع مفهوم تاب‌آوری سازمانی به معنی اجتناب از برخی ریسک‌ها و مهار برخی دیگر است و در صورت مواجهه با ریسک، لازم است سازمان‌ها با بازگشت به شرایط مطلوب و استفاده از فرصت‌های موجود به پایداری لازم برسند. طی سالهای میانی دهه 80 وابستگی فراوان بودجه و واردات ایران به درآمدهای حاصل از صادرات نفت منجر به وابستگی شدید ایران به این طلای سیاه شد؛ بنابراین جهت‌گیری اصلی تحریم‌های بین‌المللی محدود کردن تولید و صادرات نفت و اخلال در واردات کالاهای سرمایه‌ای شد. درنتیجه آثار موج اول تحریم منجر به افزایش نرخ ارز و کاهش درآمدهای ارزی شد و آثار موج دوم تحریم‌ها آثار تورمی و آثار رکودی را به همراه داشت که ترکیب آنها رکود تورمی را ایجاد کرد؛ بنابراین رهبر معظم انقلاب به درستی مقاوم شدن اقتصاد در برابر آثار تحریم‌ها را خواستار شدند، زیرا در شرایطی که تقریبا تمام خاورمیانه دچار درگیری‌های داخلی یا جنگ است رهبر فرزانه ایران با مدیریت مناسب خود توانستند ایران را از هجمه دشمنان مصون دارند؛ بنابراین با توجه به بینش و بصیرت ایشان شعار سال 1395 مزین به «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» شده است تا با رویکردی متفاوت ارکان مختلف جامعه و صنعت به آن نگاه کنند و دستاوردهای عملی اقتصاد مقاومتی بتواند ایران اسلامی را بیش از پیش سربلند و عزتمدار کند.
مفهوم اقتصاد مقاومتی در دنیا به دنبال بحران و شوک نفتی 1973 کشورهای توسعه یافته و به‌خصوص کشورهای واردکننده نفت خام، برای کاهش آسیب‌پذیری و واکنش مناسب و فعالانه درخصوص بحران انرژی مطرح شد و کشورهای مذکور برای کاهش مخاطرات این بحران در سالهای آتی تصمیم‌های کلان ذیل را اتخاذ کردند:
ایجاد ذخایر استراتژیک
ایجاد آژانس بین المللی انرژی
سرمایه گذاری در انرژیهای جایگزین و نو
افزایش بهره وری و کاهش شدت مصرف انرژی
اجرای سیاست تنوع بخشی خرید نفت از کشورهای مختلف
سپس در دهه 1990 و با پیش بینی احتمال افزایش مخاطرات زیست محیطی جهانی، نسبت به برگزاری کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در سال 1992 در شهر ریودوژانیروى برزیل (اجلاس عالى زمین) اقدام شد و در سال 1997 نیز با بحران شرق آسیا و زیانها و آسیب‌هایی که به کشورهای آن حوزه وارد آمد، بازشناسی زمینه‌های آسیب‌های اقتصاد برون‌گرا آغاز شد و در نهایت با بحران مالی و اقتصادی 2008 آمریکا، ابعاد مخاطرات محیطی در قالبهای جهانی مطرح شد. از این رو کشورهای توسعه یافته برای کاهش زمینه‌های آسیب‌پذیری در محیط‌های به شدت مخاطرهآمیز که عدم قطعیت‌های آن در قرن بیست و یکم دارای پیچیدگیهای بیشتری شده است، نسبت به بازتولید مفهوم جدید تاب‌آوری و مولفه‌های آن اقدام کرده‌اند. هرچه توان پیش‌بینی مخاطرات کمتر باشد، لزوم اتخاذ تدابیر تابآورانه و مقاومتی باید افزایش یابد. هرساله مجمع جهانی اقتصاد رتبه‌بندی مخاطرات جهانی به لحاظ میزان احتمال وقوع را مشخص میکند که در سالهای 2010 تا سال 2014 بحران‌های مالی مهم‌ترین ریسک‌های جامعه جهانی بود، اما امروزه بحران‌های زیست‌محیطی و بیکاری و بحران‌های اجتماعی مهم‌ترین مخاطرات دنیا است. جدول بالا مهم‌ترین مخاطرات دنیا طی سالهای اخیر را نشان می‌دهد.
همچنین این مجمع، میزان شدت تاثیر‌گذاری هریک از ریسک‌ها را در جهان نیز مشخص میکند که در سالهای اخیر شکست در برابر تغییرات آب و هوایی و مهاجرت‌های انبوه به‌دلیل بیکاری و شوک‌های قیمت انرژی موثرترین ریسک‌های دنیا هستند؛ بنابراین یکی از پر مخاطره ترین موضوعات دنیا بیکاری یا اشتغال در شرایط نامناسب است که صنعت پویا و کارآمد خودرو می‌تواند به‌عنوان یکی از موتورهای قوی صنعت اثرات این ریسک را به حداقل برساند. تمامی مخاطرات فوق و تاثیر آنها دنیا را بر آن داشت برای مقابله با تهدیدها و کاهش آسیب‌پذیری سازمان‌های خود نظام و یک سیستم مشخص برای تاب‌آوری سازمانی ایجاد و منتشر کنند؛ بنابراین در سال 2009 یک راهنمای مشخص برای نیازمندی‌های سیستم‌های مدیریتی تاب‌آوری سازمانی بارویکرد امنیت، آمادگی و پایداری تدوین شد. از این رو کشورها از مفهوم تاب‌آوری اقتصادی یا «Economic Resilience» به جای مقاومت اقتصادی که ترجمه آن در متون « Resistive Economy» است، استفاده کرده‌اند. بعد از مطرح شدن اقتصاد مقاومتی از سوی ایران، آنها این مفهوم را با واژه «Resistive Economy» منتشر کردند که بیشتر معنایی دفاعی و منفعلانه دارد و در خدمت جنگ و دفاع است و صحیح نیست. راهنمای تاب‌آوری اقتصادی مزبور بر مبنای چرخه زیر طراحی شده است تا یک سازمان تاب‌آور نه‌تنها در مقابل تهدیدها، پایدار بوده بلکه از آن به‌عنوان فرصت در دنیای نامطمئن نیز استفاده میکند.
همچنین در دنیای امروز مولفه‌های تاب‌آوری یک سازمان را می‌توان به‌صورت زیر تبیین کرد:
استحکام (پابرجایی) (Robustness): استحکام دلالت بر کاهش احتمال نشر فراگیر و سراسری خسارت بالقوه به یک بخش از سازمان دارد.
افزونگی (Redundancy): افزونگی گویای برخورداری از ظرفیت اضافی و سیستم‌های پشتیبانی است که در صورت بروز آشفتگی‌ها، امکان حفظ کارکردهای محوری را دارا باشد.
پرتدبیری (Resourcefulness): پرتدبیری، توانِ سازگاری با بحران، انعطاف در پاسخ‌دهی و تبدیل پیامدهای منفی به پیامدهای مثبت است.
واکنش (Response): واکنش، موجب توانایی بسیج سریع در برابر بحران‌ها می‌شود. این مولفه به نحوه توانایی تشخیص سریع مشکلات در حال ظهور از سوی تصمیم‌گیران می‌پردازد.
بازیابی (Recovery): بازیابی، به توانایی کسب مجدد درجه‌ای از وضعیت طبیعی پس از یک بحران بازگشت دارد و توانایی تصمیم‌گیران را برای سازگار شدن با محیط در حال تغییر، ارزیابی میکند.
از این رو برای ایجاد یک سازمان تاب‌آور در راستای اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل باید از مولفه‌های فوق استفاده کرد.
سال 1395 به‌عنوان سال اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل توسط رهبر معظم انقلاب تعیین شده است. دولت تدبیر و امید نیز متناسب با آن تقویت تولید داخلی، حل مشکل رکود، مهار گرانی و رفع بیکاری را به‌عنوان شعارهای سال معرفی کرده است. قبل از آنکه بتوان برنامه عملی و اقدامات موثر برای رسیدن به یک صنعت خودروی مقاوم را معرفی کرد باید مولفه‌های تاب‌آور شدن صنعت خودرو در برابر تهدیدها را شناخت تا با ایجاد توانایی برای زنده ماندن در شرایط بحران و آسیب‌ها از فرصت‌های به دست آمده از این بحران بتوان استفاده کرد. مهم‌ترین مولفه‌های تاب‌آور شدن صنعت خودرو را می‌توان در سه موضوع رهبری و فرهنگ، آمادگی تغییر و ایجاد شبکه با بهترین برندهای دنیا دانست.
در موضوع رهبری و فرهنگ، همچون سال 1394 که صنعت خودرو با بحران‌های بزرگ مواجه شد و با تدبیر مقام عالی وزارت صنعت و معدن و تجارت و حمایت ایشان از صنعت خودرو یکی از مولفه‌هایی که به صنعت خودرو کمک میکند تا در سال 1395 نیز مقاوم در برابر تهدیدها و آسیب‌ها شود، رهبری فعالانه وزارت مزبور در این صنعت است. در کنار این موضوع هوشیاری مدیران ارشد و میانی صنعت خودرو بسیار حائز اهمیت است تا بتوانند از تهدیدها، فرصت‌های طلایی بسازند، اما یکی از مولفه‌های اصلی در عرصه صنعت خودرو خلاقیت و نوآوری است که لازم است هم در محصولات و هم در فرآیندها ایجاد شود. یکی از مهم‌ترین نقاط قوت صنعت خودرو وجود توان و پتانسیل بسیار قدرتمند کارشناسی است بنابراین باید کارکنان را درگیر در تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد خلاقیت و نوآوری کرد. همچنین در کنار همه مسائل فوق یک عامل بسیار مهم وجود دارد و آن تصمیم‌گیری‌های شجاعانه است؛ چراکه در شرایط بحران نمی‌توان با روزمره‌گی سازمان‌ها را مدیریت و تاب‌آور کرد.
در موضوع شبکه سازی، در دنیا برای کاهش مخاطرات و ریسک‌های یک سازمان به سمت توسعه صادرات و ایجاد شبکه‌های گسترده می‌روند. درحقیقت شرکت‌هایی که خود مالکیت کامل را در اختیار دارند بیشترین ریسک را خواهند داشت؛ بنابراین به سمت همکاری مشترک با شرکای خارجی، قراردادهای ساخت، گرفتن لیسانس و درنهایت توسعه صادرات خواهند رفت. در این شرایط استفاده از توان داخلی و انتقال تکنولوژی خودرو و قطعه‌سازی بسیار حائز اهمیت است.
اما موضوع سوم که به تاب‌آوری صنعت خودرو بسیار کمک میکند آمادگی برای تغییر است، زیرا برای پیاده‌سازی اقدامات و ابتکارات باید مدیریت تغییر را دنبال کرد، چراکه تغییر سخت است؛ بنابراین اصلاح ساختار دارایی‌ها و سازمان‌های موجود در صنعت خودرو باید به‌عنوان اولویت‌های تغییر درنظر گرفته شود. بسیاری از شرکتهای زیر مجموعه خودروسازان وابستگی شدیدی به شرکت مادر دارند که در شرایط مقاوم سازی صنعت خودرو باید برای درآمدزایی خود نگاهی غیرمنفعلانه داشته باشند. در این شرایط یک برنامه استراتژیک کارآ و اثربخش بسیار حیاتی است و باید برنامه‌ها و اقدامات استراتژیک به درستی طراحی و به درستی اجرا شود.
بنابراین مولفه‌های یک سازمان تاب‌آور در صنعت خودرو عبارت است از:
استحکام (پابرجایی) (Robustness):اصلاح ساختار دارایی که موجب زیرساخت مناسب شود.
افزونگی (Redundancy):تمرکز بر افزایش تولید و توسعه صادرات
پرتدبیری (Resourcefulness):انتخاب شرکای استراتژیک و تمرکز بر زنجیره تامین با رویکرد کاهش هزینه ها
واکنش (Response):افزایش رضایت مشتریان از طریق بهبود کیفیت محصولات، توسعه محصولات جدید و ارتباط با نهادهای بیرونی
بازیابی (Recovery):طرحهای نوین تامین مالی و فروش و نیز اصلاح ساختار سرمایه جهت افزایش توان شرکتهای خودروساز در راستای افزایش تولید
به این ترتیب و با توجه به مطالب گفته شده و تجارب جهانی درخصوص اقتصاد مقاومتی مدل فوق می‌تواند راهگشای رسیدن به یک صنعت خودروی مقاوم در برابر تهدیدها باشد. به عبارت دیگر سه مولفه تولید پایدار، مدیریت هزینه و ارتقای رضایت مشتریان باید در سرلوحه اقدامات و راهکارهای عملی صنعت خودرو در سال 1395 قرار گیرد.