فراهم نبودن بستر استفاده از حمل‌ونقل عمومی برای افرادی که دارای معلولیت در اندام‌های تحتانی یا دارای ضایعات نخاعی هستند، موجب شد برخی انجمن‌های فعال در زمینه معلولیت، از اواسط دهه ۸۰ طرحی را برای واگذاری پلاک‌های ویژه به افراد دارای معلولیت متوسط و بالاتر دنبال کنند. این تلاش‌ها سرانجام در سال ۸۷ به نتیجه رسید و پلیس راهور با واگذاری چنین پلاک‌هایی موافقت کرد. صدور این پلاک‌ها از دو سال پیش‌تر برای جانبازان بالای ۷۰ درصد نیز تصویب شده بود.
مزایا و شرایط دریافت پلاک معلولان
ورود به محدوده طرح ترافیک در تهران و سایر شهرهای دارای محدوده ترافیکی از مهم‌ترین مزایای داشتن پلاک ویژه معلولان است. همچنین دارندگان این پلاک‌ها امکان استفاده از پارکینگ‌های حاشیه‌ای معابر و پارکینگ‌های ویژه معلولان را دارند.
آنطور که در سایت پلیس راهور درباره شرایط اختصاص پلاک ویژه به معلولان آمده است، این پلاک‌ها به معلولان ذهنی اختصاص داده نمی‌شود بلکه با معرفینامه بهزیستی، این پلاک به پدر یا مادر این افراد تعلق می‌گیرد. سایر افراد معلول دارای شرایط، برای دریافت این پلاک کارت معلولیت کامپیوتری برای اثبات معلولیت متوسط، شدید و بسیار شدید دارند. از سوی دیگر بر اساس قانون، تنها معلولی می‌تواند اقدام به دریافت پلاک ویژه کند که دارای گواهینامه راهنمایی و رانندگی باشد و خودرو نیز باید به نام او باشد.
مدیرعامل انجمن ندای معلولین ایران معتقد است نادیده گرفته شدن شرایط ابتدایی صدور پلاک ویژه معلولان و اختصاص نامناسب این پلاک‌ها به افرادی که نیاز شدید به این پلاک ندارند، مسائلی است که این طرح را از اهداف اولیه خود دور کرده است.
محمود کاری توضیح می‌دهد: متاسفانه به نظر می‌رسد در روند اجرای طرح واگذاری پلاک ویژه به معلولان، از سوی سازمان بهزیستی دقت لازم نشده و این پلاک‌ها به همه معلولان تسری و حتی به ناشنوایان یا معلولان دارای عقب‌ماندگی ذهنی نیز این پلاک داده شده است.
به گفته کاری، در حالی که هدف اصلی این طرح، اختصاص پلاک به معلولانی بوده که دارای معلولیت‌های جسمی حرکتی و ناتوان از تردد هستند و با توجه به اشتغال در جامعه، نیاز به تردد روزانه دارند و نمی‌توانند از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند اما اکنون مشاهده می‌شود که این پلاک‌ها حتی به طیف گسترده‌ای از انواع معلولیت، حتی افراد دارای عقب‌ماندگی ذهنی یا ناشنوایان نیز اختصاص داده شده است.
از سوی دیگر به گفته کاری، قرار بود این پلاک‌ها موجب آگاهی دادن به سایر رانندگان شود تا مراعات حال رانندگان این خودروها را بکنند اما تسری دادن این پلاک‌ها به تعداد زیادی از افراد، مردم را نسبت به این پلاک‌ها بدبین و حتی دید منفی ایجاد کرده است.
وی معتقد است دستگاه‌های دست‌اندرکار به‌ویژه سازمان بهزیستی باید دقت لازم را در زمینه واگذاری این پلاک‌ها داشته باشند. کاری اضافه می‌کند: بر اساس برنامه تعریف شده این پلاک باید به خودروهایی تعلق گیرد که مالکیت آن متعلق به فرد معلول باشد اما پلیس راهور با اعتمادی که به سازمان بهزیستی داشته کار شناسایی افراد را به این نهاد واگذار کرده و به کسانی که بهزیستی معرفی کند، پلاک می‌دهد بنابراین به نظر می‌رسد دقت لازم از سوی بهزیستی در معرفی افراد نشده است.
مدیرعامل انجمن ندای معلولین ایران معتقد است در واگذاری پلاک‌های ویژه معلولان باید دقت لازم به کار گرفته شود. وی معتقد است حتی اگر بخواهیم به شیوه دقیق‌تر این پلاک‌ها را واگذار کنیم در واگذاری پلاک به برخی افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی که سن بالایی دارند و نیاز به تردد روزانه ندارند نیز باید بازنگری شود و می‌توان به روش‌های دیگر به این افراد کمک کرد.
۲۲ هزار پلاک ویژه معلولان و جانبازان
بر اساس آماری که مدیرعامل انجمن ندای معلولین ایران می‌دهد، تاکنون حدود ۱۶ هزار پلاک ویژه معلولان در کل کشور صادر شده که تنها ۱۲هزار پلاک مربوط به تهران است. همچنین ۶ هزار پلاک ویژه جانبازان صادر شده است.
کاری در این زمینه توضیح می‌دهد: حدود ۴۰ درصد جامعه ایران دارای معلولیت جسمی حرکتی هستند؛ از این میان بر اساس آمارهای داخلی و ثبت‌شده در بهزیستی، حدود ۴/۷میلیون نفر معلول در کشور داریم که ۴۰ درصد این افراد یعنی حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر آنها معلولان جسمی حرکتی هستند.
به گفته وی اگر حدود ۳۰۰ هزار نفر در تهران دارای معلولیت باشند، حدود ۴ درصد این جمعیت معلولان جسمی حرکتی هستند؛ یعنی حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر نیازمند خدماتی مانند پلاک ویژه هستند. بنابراین نمی‌توان گفت ۱۲ هزار پلاک ویژه معلولان در تهران عدد بالایی است اما مسئله این است که این پلاک‌ها باید درست مدیریت و با ارزیابی‌های دقیق‌تر به کسانی که شاغل هستند داده شود.
برخورد پلیس با متخلفان
برابر ماده ۳ آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، پلاک ویژه معلولان تنها به نام مالک صادر می‌شود و تنها دارنده پلاک مجاز به رانندگی با این خودرو است. از سوی دیگر با توجه به اینکه برخی معلولان قادر به رانندگی نیستند مالک پلاک، مجاز به انتخاب و معرفی همسر، فرزند، پدر، مادر، برادر یا خواهر خود به عنوان راننده است.
شاید همین شرایط باعث افزایش بی‌رویه تعداد این پلاک‌ها بوده و موجب شده این طرح جایگاه خود را از دست بدهد؛ تا جایی که دیگر معلولان استفاده‌کننده از این خودروها حرمت و کرامت ابتدایی را هم ندارند و حتی صدای پلیس هم از این تخلفات درآمده است.
آنطور که سردار تیمور حسینی، رییس پلیس راهور تهران بزرگ می‌گوید، بکارگیری خودروهای دارای پلاک معلولان از سوی افراد سالم، تخلف است مگر اینکه فرد به دلیل شدت معلولیت قادر به رانندگی نباشد که دراین صورت بستگان درجه یک او با حضور فرد معلول می‌توانند از این خودروها استفاده کنند. آنطور که حسینی می‌گوید، با سوءاستفاده‌کنندگان از این پلاک‌ها برخورد می‌شود و اگر تخلف مالکان این خودروها در دادن خودرو به افراد دیگر آشکار شود، خودرو توقیف می‌شود.
رییس پلیس راهور تهران بزرگ در پاسخ به انتقادهایی درباره خرید و فروش این پلاک‌ها توضیح می‌دهد: با توجه به شخص‌محور بودن پلاک‌ها، امکان خرید و فروش پلاک وجود ندارد. حسینی تاکید دارد که پلیس با سوءاستفاده‌کنندگان از این پلاک‌ها برخورد می‌کند و در برخی موارد حتی ممکن است خودرو فک‌پلاک شود.