12هزار و 123 داوطلب کاندیداتوری در انتخابات مجلس منتظر روز شنبه هفته جاری بودند. 93 درصد آنها از بررسی‌های هیات‌های اجرایی سربلند بیرون آمده بودند اما 26 دی و بررسی‌های هیات‌های نظارت تعیین‌کننده بود. یک روز قبل یعنی در روز جمعه سیامک ره‌پیک، سخنگوی هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات وعده داده بود که پایان ساعت کاری روز شنبه، پایان انتظار خواهد بود البته در عمل این زمان، پایان انتظار نبود، شورای نگهبان پایان ساعت کاری‌اش با روزهای معمول متفاوت بود و حدود ساعت 9 اطلاعیه‌ای با اطلاعات محدودی منتشر کرد؛ اطلاعیه‌ای که می‌گفت تنها صلاحیت 42درصد ثبت‌نام‌کنندگان تایید شده است. صلاحیت 30درصد احراز نشده و حدود 25درصد ردصلاحیت شده‌اند. بقیه هم انصراف داده‌اند .
این اعداد یعنی در عمل 3113 داوطلب ردصلاحیت، 4720 داوطلب تأیید صلاحیت، 518 داوطلب نیز انصراف داده‌اند و 3528 داوطلب هم صلاحیتشان برای نمایندگی مجلس شورای اسلامی از سوی هیئت نظارت بر انتخابات احراز نشده است. این عددها هم به تدریج در خبرها منتشر شد و در روز اول به چند «درصد» اکتفا شده بود. بسیاری از نتیجه صلاحیت خود بی‌خبر بودند و بازار شایعه‌ها داغ؛ که فلانی ردصلاحیت شده اما فلانی می‌گفت که نامه‌ای به دستش نرسیده که چنین حکایتی داشته باشد. مسئولیت این وضعیت را شورای نگهبان گردن نگرفت تا آنجاکه روز دوشنبه نجات الله ابراهیمیان که نمی‌دانیم اکنون او را سخنگوی شورای نگهبان بنامیم یا خیر، اعلام کرد نتایج بررسی صلاحیت‌ها از هیات مرکزی نظارت به هیات‌های مرکزی استان و از آنجا به فرمانداری‌ها اعلام شده و فرمانداری‌ها کار ابلاغ نتایج به داوطلبان را بر عهده دارند .
استعفا همزمان با تعلل در اعلام نتیجه
در همان زمانی که افکار عمومی منتظر خبر نتیجه تایید و رد صلاحیت‌ها بود، خبر دیگری در صدر اخبار قرار گرفت. عصر شنبه نجات الله ابراهیمیان اعلام کرد که صبح آن روز از سمت خود به عنوان سخنگوی شورای نگهبان استعفا داده است و تاکید کرد که استعفایش نیازی به پذیرش ندارد اما ساعتی بعد روابط عمومی شورای نگهبان خبر داد که با استعفای نجات‌الله ابراهیمیان سخنگوی این شورا موافقت نشده است . درباره دلایل استعفا گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح شد که عمده آنها به طور تلویحی به اختلاف نظر او با سایر اعضا تکیه داشت، چه آنکه خودش پیش‌تر گفته بود که می‌خواهد شرایطی را تجربه کند که بتواند نظرات خودش را بگوید و صرفا سخنگوی جمعی نباشد و او در روزهای بعد هم توضیحات چندان بیشتری ارائه نکرد. به عنوان مثال در پاسخ به یکی از خبرگزاری‌ها اظهار کرد: استعفای من صرفا بر اثر یک اختلاف سلیقه اداری است بررسی صلاحیت‌ها جزو وظایف قانونی است و در اصل رعایت قانون اختلافی میان اعضای شورای نگهبان وجود ندارد، اگرچه ممکن است در سلیقه‌ها تفاوت‌هایی وجود داشته باشد، بنابراین اقدام اخیر من صرفا در جهت روان‌ترسازی مسائل اداری بود .
تاکید بر تفاوت رد صلاحیت و عدم احراز
شورای نگهبان کسانی را که تایید نکرده در دو گروه تقسیم بندی کرده، گروه اول کسانی هستند که صلاحیت نداشتن آنها برای شورای نگهبان محرز است و کسانی که شورای نگهبان نتوانسته صلاحیتشان را احراز کند، در دسته دوم قرار دارند. از آنجا که حدود هشت هزار نفر در این دوره برای اولین بار کاندیدا شده‌اند، احراز صلاحیت آنها برای شورای نگهبان مشکل شده است. از همین رو اعضای شورای نگهبان چند بار از اینگونه افراد خواستند مدارکی را ارائه دهند که شورای نگهبان بتواند براساس آنها تصمیم بگیرد . به ویژه که وقت تنگ است و در زمان کوتاه، فرصت بررسی همه جانبه برای جدیدالورودها نیست، البته این استدلال شورای نگهبان با انتقاداتی هم مواجه شده است .
عدم احراز صلاحیت به جدیدالورودها محدود نشده است، سخنگوی شورای نگهبان به سوال «صلاحیت چه کسانی احراز نشد؟» اینگونه پاسخ داده است: افرادی که صلاحیت آنها احراز نشده است شامل چند گروه می‌شوند؛ یک گروه مربوط به افرادی است که در دوره‌های قبلی ردصلاحیت شده بودند و مجددا در انتخابات مجلس شورای اسلامی ثبت‌نام کردند. گروه بعدی مربوط به اشخاصی می‌شود که اگر کمی در مرحله هیات اجرایی دقت می‌شد پرونده‌های این افراد به هیات‌های نظارت منتقل نمی‌شد. مثلا افرادی بودند که مدرک تحصیلی‌شان معتبر نبود یا سابقه کیفری روشنی داشتند. همچنین تعدادی شرایط سنی مناسب را نداشتند که این افراد صلاحیتشان احراز نشد. تعداد دیگری از افراد با توجه به فرصت کمی که داشتیم احراز صلاحیتشان با توجه به مستندات پرونده‌شان ممکن نبود.
تفاوت رد صلاحیت با رد صلاحیت
اگرچه تعداد تایید صلاحیت نشده‌ها ازسوی هیات‌های نظارت قابل قیاس با هیات‌های اجرایی نیست اما یکی از رسانه‌ها تیتر زده بود: شورای نگهبان رکورد بیشترین تأیید صلاحیت تاریخ ایران را زد این خبرگزاری البته توضیح شفافی نداده که این رکورد چگونه به ثبت رسیده اما به تعداد زیاد ثبت‌نام‌کننده‌ها نسبت به سایر دوره‌ها اشاره کرده و در کنارش از «تایید صلاحیت فله‌ای ازسوی هیات های اجرایی» انتقاد کرده، چراکه از منظر این رسانه، «هیات‌های اجرایی با برنامه‌ریزی دقیق برای تخریب شورای نگهبان و هجمه به این نهاد قدم برداشته‌اند».
این اظهارنظر‌ها از نظر عددی ناظر بر این است که هیات‌های اجرایی 795نفر را رد صلاحیت کرده‌اند اما هیات‌های نظارت در پرونده 6641داوطلب ردصلاحیت یا عدم احراز را ثبت کرده است. موضع هیات‌های اجرایی و هیات‌های نظارت در بررسی صلاحیت نامزدها در تمامی استانها تفاوت چشمگیری دارد. در حوزه انتخابیه تهران که 2734 نفر برای حضور در رقابت‌های پارلمانی اعلام حضور کرده بودند با بیشترین تعداد ردصلاحیت‌ها روبرو هستیم. اگرچه هیات‌های اجرایی تنها 128 نفر را ردصلاحیت کرده بودند اما هیات‌های نظارت 1788 نفر را رد کرده‌اند. پس از آن اصفهان در جایگاه دوم قرار دارد که هیات‌های اجرایی و نظارت به ترتیب 109 و 547 نفر را رد صلاحیت کرده‌اند .
رد صلاحیت‌های مجلسی
جمعی از کسانی که این دوره از صافی صلاحیت‌های شورای نگهبان عبور نکردند، کسانی هستند که نه‌تنها پیش‌تر شورای نگهبان بر صلاحیت آنها صحه گذاشته، که مردم هم آنها را به عنوان وکیل خود راهی مجلس کردند اما حالا شورای نگهبان صلاحیت آنها را قبول ندارد. لیست‌های متنوعی از نماینده‌های کنونی مجلس که ردصلاحیت شده‌اند منتشر شده که در آنها نام برخی از این 50نماینده ذکر شده است. در میان نمایندگان ردصلاحیت شده می‌توان به علی مطهری نماینده تهران، رمضان شجاعی کیاسری نماینده ساری، مقداد نجف‌نژاد نماینده بابلسر، حامد قادرمرزی نماینده قروه، محمد قسیم عثمانی نماینده بوکان، امید کریمیان نماینده مریوان، غلامرضا اسداللهی نماینده تربت‌جام، غلامعلی جعفرزاده نماینده رشت، صفر نعیمی‌رز نماینده آستارا، سیدهادی حسینی نماینده قائمشهر، کمال الدین پیرمؤذن نماینده اردبیل، جواد هروی نماینده قائنات، مهدی موسوی‌نژاد نماینده دشستان، محمد دامادی نماینده ساری و حمید رسایی نماینده تهران اشاره کرد.
در کنار این افراد نام علی افراشته، معاون لاریجانی هم به چشم می‌خورد که دلیل آن عدم استعفا از مسئولیت (معاونت رئیس مجلس) در مهلت مقرر قانونی اعلام شده است در حالی که طبق قانون، معاونین رئیس مجلس، نیازی به استعفا برای کاندیداتوری در انتخابات ندارند.
ردصلاحیت اصلاح طلب‌ها و معتدلین
اصلاح‌طلب‌ها از بقیه جناح‌ها ردی‌های بیشتری داشته‌اند. رییس کارگروه استان‌های شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان گفته که 99درصد اصلاح‌طلبان رد صلاحیت شدند. جمعا در کشور 3 هزار اصلاح‌طلب ثبت‌نام کرده‌اند که تنها ۳۰ نفر تایید شده‌اند، بر این اساس تنها یک درصد اصلاح‌طلبان تایید شده‌اند حسین مرعشی با بیان اینکه در خیلی از حوزه‌ها حتی یک کاندید برای آنها باقی نمانده، ابراز امیدواری کرده حمایت رهبری و ورود رییس‌جمهور چاره ساز مشکل باشد .
آنطور که روزنامه اعتماد نوشته، از ٥٤ نامزد حزب اعتماد ملی، تنها یک نفر تایید شده است. حزب دیگر اصلاح‌طلبان یعنی مردم‌سالاری بیش از ٦٠ چهره مورد قبول خود را نامزد نمایندگی کرد ولی کمتر از ١٠ نفر آنان تایید صلاحیت شده‌اند.
همچنین از ١٠٠ نامزد مورد حمایت کارگزاران سازندگی هیچ‌یک تایید صلاحیت نشدند. نامزدهای مورد حمایت انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها، همگی ردصلاحیت شدند. حزب اعتدال و توسعه طرفدار دولت در سراسر کشور از حدود ٣٤٠ نفر برای نامزدی مجلس دعوت کرد ولی صلاحیت حدود ٣٠٠ نفرشان احراز نشد. از تعداد ٢٦ نامزد انجمن اسلامی جامعه پزشکی و ١٤٦ نامزد حزب اتحاد ملت ایران هم کسی تایید نشد . به این ترتیب از میان چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب تنها می‌توان به محمدرضا عارف، علیرضا محجوب، مصطفی کواکبیان و سهیلا جلودارزاده اشاره کرد که صلاحیتشان تایید شده است.
رایزنی‌ها و وعده‌ها
همانطور که مرعشی خواسته بود بزرگان کشور برای حل مشکل اصلاح‌طلبان دست به کار شوند ، ظاهرا رایزنی‌هایی در این زمینه انجام شده است. این روند با وعده روحانی مبنی بر به کار گیری همه اختیارات ریاست جمهوری آغاز شد. رئیس جمهور در نشست خبری پس از برجام گفت که همین مدل برجام را باید در داخل اجرا کنیم. او ادامه داد: اخباری که به من رسیده هم خیلی خوشحال کننده نبود... امیدوارم شورای نگهبان این دغدغه قاطع را حل کند و نگذارد دلواپسی به وجود بیاید. در روز بعد الهام امین زاده، معاون حقوقی رئیس جمهور از مذاکره رئیس جمهور خبر داد. او گفت: رییس‌جمهور با شورای نگهبان در ارتباط با رد صلاحیت‌های داوطلبان دهمین دوره مجلس مذاکره می‌کند تا اگر اشتباهی اتفاق افتاده از ردصلاحیت شده‌ها اعاده حیثیت کند .
علاوه بر رئیس قوه مجریه، خبر رسیده که رئیس قوه مقننه نیز بنا بر رایزنی دارد. علی لاریجانی البته موضوع مذاکراتش را به نمایندگان ردصلاحیت شده محدود کرده است. محمدرضا تابش، نماینده اردکان در این زمینه می‌گوید: علی لاریجانی قرار است با اعضای شورای نگهبان درمورد نمایندگان رد صلاحیت شده انتخابات آتی گفت‌وگو کند و در این راستا کارگروهی نیز تشکیل می‌شود . البته مشخص نیست این مذاکرات صورت گرفته یا خیر، کما اینکه سخنگوی شورای نگهبان از آن ابراز بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید شاید لاریجانی با آیت‌الله جنتی صحبت کرده است. ابراهیمیان همچنین در این باره که آیا قرار است برخی حقوقدانان شورای نگهبان در مجلس شورای اسلامی حضور یافته و به اعتراضات نمایندگان فعلی رد صلاحیت شده رسیدگی کنند؟ گفت: چنین تصمیمی در سطح شورای نگهبان گرفته نشده است .
در این بین عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور برای رایزنی به ساختمان شورای نگهبان نرفته، او راهی بیت رهبری شده است. او در خصوص پیگیری تعیین صلاحیت‌ها می‌گوید: شخصا خدمت رهبری رسیدم و گزارش دادم، تلاش ما این است که حق کسی مبتنی بر قانون ضایع نشود .
رهبر معظم انقلاب نیز سیاست‌های نظام در انتخابات را در دیدار دست‌‌اندرکاران انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی و پنجمین دوره مجلس خبرگان صراحتا توضیح دادند. ایشان فرمودند: بنده گفتم کسانی که نظام را قبول ندارند رأی بدهند، نه اینکه کسی که نظام را قبول ندارد بفرستند مجلس. در هیچ جای دنیا در مراکز تصمیم‌گیری کسی که اصل نظام را قبول ندارد راه نمی‌دهند. حتی در کشوری همچون آمریکا که خود را نماد آزادی معرفی می‌کند و عده‌ای ساده‌لوح هم آن را قبول و ترویج می‌کنند، در دوران رقابت بلوک شرق و غرب، افراد را با اندک اتهامِ گرایش سوسیالیستی، کنار می‌گذاشتند. ایشان افزودند: اینکه مقید باشیم کسانی به مجلس بروند که نظام و مصالح آن و ارزش‌های کشور را قبول داشته باشند، یک حق عمومی است که در سلامت انتخابات مؤثر است